Jak podają statystyki w Polsce około 80 % osób, które doświadczyły przemocy seksualnej nie zgłasza przestępstwa na policję. O czym to może świadczyć? Wskazuje to właśnie na blokady ofiar przemocy seksualnej, takie jak wstyd, strach, brak wiary w słuszność swoich działań. Istotę zmian percepcji ofiar obrazują badania, w których dorosłe ofiary wykorzystywania w dzieciństwie proszono o ocenę wpływu przemocy na ich stan psychiczny. 54% osób wpływ ten określiło jako negatywny. Odsetek ten wzrastał do 67%, gdy zdarzenie zaistniało w rodzinie, a jeśli jednocześnie sprawcą był ojciec to wzrastał on aż do 75%. W badaniach tych zaledwie 4% osób stwierdziło, że doświadczenie wykorzystywania poprawiło ich jakość życia.
Chciałabym skupić się na skutkach doświadczania przemocy seksualnej u dorosłych. Największą popularność w nauce zdobył trójfazowy model reakcji na gwałt. Obejmuje on: szok i odrętwienie, dezorientację i reorganizację.

Zespół Stresu Pourazowego (PTSD) dotyczy 80% ofiar gwałtu. Osoba, która doświadcza syndromu post traumatycznego powtórnie przeżywa stresujące wydarzenie, nie mogąc pogodzić się z jego zaistnieniem, co utrudnia jej powrót do funkcjonowania sprzed urazu. Zachowanie takiej osoby często prowadzi do uporczywego unikania bodźców kojarzących się jej z traumatycznym zdarzeniem lub wręcz przeciwnie ofiara zatraca wrażliwość na wszelkie impulsy mogące łączyć się w określony sposób z traumatyczną sytuacją (ze skrajności w skrajność). W przypadku PTSD może wystąpić wzmocniona reakcja na bodźce poprzez nadmierne pobudzenie, które objawia się chociażby wyolbrzymioną czujnością na bodźce z otoczenia (np. strach związany z głośnymi dźwiękami, irytacja zapachami, czujność na zmianę tonu głosu). W kwestii wyczulenia ofiara oczywiście najbardziej zwraca uwagę na bodźce kojarzone z wydarzeniem gwałtu (mogą to być również kolory, rośliny) oraz konkretne objawy jakie wtedy odczuwała. Osobom zgwałconym mogą towarzyszyć zaburzenia w świadomości. Natrętne obrazy wciąż przywoływane są do świadomości, traumatyczny moment powraca na jawie (flashbacki) ale też we śnie. Ofiara za wszelką cenę unika bodźców mogących przypomnieć jej o traumatycznym wydarzeniu, dochodzi do ,,fiksacji na urazie”. Traumatyczne wspomnienia zapamiętywane są jako wyobrażenia i obrazy. Sny ofiar gwałtu są zazwyczaj bardzo realistyczne a moment urazu koduje się w pamięci na tyle, że pojawia się potrzeba odegrania dramatycznego zdarzenia (np. powrót do miejsca doświadczenia przemocy). Percepcja ofiary gwałtu jest na tyle zniekształcona, że ofiara może przestać ,,czuć’’, zmianie ulega poczucie czasu a samo wydarzenie i wspomnienie o nim ulega odrealnieniu – dysocjacji, derealizacji lub depersonalizacji. U ofiary pojawia się rezygnacja z aktywnego działania, następuje obniżenie inicjatywy i krytycznego osądu. Może pojawić się amnezja, ograniczenie własnego życia, aktywności zawodowej, ale nie tylko po zdarzeniu. U ofiar gwałtu mogą pojawiać się również zachowania fobiczne, np. strach przed wychodzeniem z domu, obcięcie włosów po gwałcie, unikanie konkretnego typu miejsc, aut czy osób przypominających sprawcę. Ofiara może cierpieć na fizjonerwicę (somatyzację), której objawami są ból brzucha, nerwica narządów i astma. U osoby doświadczającej przewlekłej sytuacji traumatycznej może wykształcić się osobowość z pogranicza (bordeline) lub osobowość rozszczepiona.

Chciałabym w ramach ciekawostki wspomnieć również o mniej oczywistych zmianach w percepcji które zostaną przedstawione w emocjonalnym zadaniu Stroopa. Badani mają za zadanie określić kolor jakim zostało napisane słowo. Zadanie na pierwszy rzut oka może wydawać się proste. Problem pojawia się w momencie otrzymywania sprzecznych bodźców, np. ,,zielony” napisany czerwonym tuszem. Z czasem zaczęto zastanawiać się nad otrzymanymi zależnościami. Okazało się, że dla niektórych osób czas potrzebny na określenie koloru słów wydłużał się nie tylko ze względu na sprzeczność bodźców ale też ze względu na inne czynniki. Odnosząc to do tematu mojej pracy. W wyniku badań przeprowadzonych w 1996 r. okazało się, że ofiary gwałtów cierpiące na PTSD dłużej reagowały na słowa związane z gwałtem. Należy podkreślić, iż po przejściu skutecznej terapii ten efekt zanikał. Co istotne badanie zostało przeprowadzone również w kontekście sprawców przemocy seksualnej (2004r.,2007r.). Wyniki pozwoliły zaobserwować, że przestępcy seksualni dłużej reagowali na słowa związane z seksem, np. ,,gwałt”, ,,żądza”.

Bibliografia:

1. https://dorzeczy.pl/kraj/121487/eurostat-opublikowal-dane-dot-gwaltow-w-europie-jaki-wynik-polski.html
2. badaniach Baker i Duncan (Baker, Duncan, 1985, za: Glaser, Frosh, 1995, s. 33
3. Psychologiczne konsekwencje gwałtu » Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie “Niebieska Linia&quot
4. Psychologiczne konsekwencje gwałtu (psychologia.edu.pl)
5. “Nie dotykaj mnie!”- Zespół Stresu Pourazowego (PTSD) po gwałcie
6. Życie po przebytej traumie | Nowoczesna Psychologia (nowoczesna-psychologia.pl)
7. Psychologiczne konsekwencje traumatycznego stresu współczesne kierunki badań (psychologia.edu.pl)
8. Przemoc seksualna (psychologia.edu.pl)
9. Współczesne oblicza przemocy. Zagadnienia wybrane (uni.wroc.pl)
10. Konsekwencje przemocy seksualnej wobec dzieci (fdds.pl)
11. Psychologiczne konsekwencje gwałtu (psychologia.edu.pl)
12. Microsoft PowerPoint – Przemoc seksualna wobec dzieci (ignatianum.edu.pl)
13. “Nie dotykaj mnie!”- Zespół Stresu Pourazowego (PTSD) po gwałcie | Więc jestem (us.edu.pl)
14. Kary fizyczne w dzieciństwie – retrospekcje dorosłych Polaków | Sajkowska | Dziecko Krzywdzone. Teoria, badania, praktyka (fdds.pl)
15. Psychologiczne konsekwencje traumatycznego stresu — współczesne kierunki badań (psychologia.edu.pl)
16. Życie po przebytej traumie | Nowoczesna Psychologia (nowoczesna-psychologia.pl)
17. Etyczne aspekty badania przemocy seksualnej (pdf) | Paperity
18. (PDF) Children’s trauma – psychological consequences for farthest development . Dziecięca trauma – psychologiczne konsekwencje dla dalszego rozwoju | Iwona Sikorska – Academia.edu
19. 5. Z. Izdebski – Współcześni Polacy wobec seksualności… (nck.pl)
20. Krzywdzenie_dziec_w_Polsce_Raport.pdf (malopolska.uw.gov.pl)
21. Polityka 9_rewizja.indd (ipiss.com.pl)
22. ,,Gwałt na randce”Mufson Susan, Kranz Rachel, Warszawa 1996, wyd. Elma Books.
23. ,,Traumatyczne zdarzenia i ich skutki psychicnze” Maja Lis-Turlejska. – Warszawa: Instytut Psychologii PAN, 2005
24. ,,Skradzione jutro: jak rozumieć i leczyć kobiety wykorzystywane seksualnie w dzieciństwie” Steven Lvenkron, Aby Levenkron; przełożyła Beata Ziemska.- Wydanie II.-Warszawa: Wydawnictwo Czarna Owca, 2020
25. CzasReakcji.pdf (amu.edu.pl)

Autor: Anita Frąckowiak